Drzwi Gnieźnieńskie są jednym z najcenniejszych zabytków sztuki romańskiej w Polsce; jest to unikatowy zabytek sztuki odlewniczej. Wykonane są z brązu, pochodzą z II połowy XII wieku, z czasów rządów księcia Mieszka III Starego. Nie wiadomo, kto był ich twórcą i nie ma jednoznaczności gdzie one powstały. Są różne hipotezy na ten temat, jedna z wersji to ta, że powstały we Francji lub we Włoszech, inna że powstały w Hildesheim, gdzie znajdują się średniowieczne drzwi biskupa Bernwarda. Jednak nasycenie tego dzieła realistycznymi elementami rodzimymi, wskazuje na to, iż Drzwi wykonano w Polsce.

Płasko rzeźbione drzwi składają się z dwóch, nierównej wielkości skrzydeł. Lewe, odlane w całości o wymiarach 328×84 cm, prawe powstało ze zlutowania 24 części, jest nieco mniejsze a jego wymiary wynoszą 323×83 cm. Powierzchnię każdego skrzydła podzielono na dziewięć prostokątnych kwater, w których znajdują się płaskorzeźbione sceny figuralne. Całości dopełnia wąski pas bordiurowy, obiegający kwatery ze wszystkich stron i zdobiony jest on wicią roślinną, w którą również wpleciono postaci ludzkie; motyw charakterystyczny dla tej epoki. Na obu skrzydłach, w polu czwartej kwatery, zostały umieszczone antaby w kształcie lwich głów.

Płaskorzeźbione kwatery przedstawiają epizody dotyczące życia, sławnych uczynków i męczeńskiej śmierci św. Wojciecha. Drzwi zdobi 18 scen z życia tego świętego od narodzin aż do męczeńskiej śmierci. Skrzydło lewe zawiera obrazy z pobytu  w Czechach, Niemczech i we Włoszech (w układzie od dołu do góry), a prawe z działalności misyjnej w Polsce i w Prusach (w układzie od góry do dołu). Narracja rozpoczyna się u dołu lewego skrzydła i kończy na dole prawego.

Ważna jest również symbolika samych drzwi, ponieważ w teologii chrześcijańskiej, drzwi są symbolem dostępu do królestwa niebieskiego.

Św. Wojciech, biskup praski, po masakrze dokonanej na jego rodzinie opuścił Czechy i znalazł schronienie na dworze Bolesława Chrobrego. Tam podjął się misji szerzenia chrześcijaństwa wśród pogańskich Prusów. Jego wyprawa zakończyła się męczeńską śmiercią. Bolesław Chrobry wykupił zwłoki biskupa i pochował je w Gnieźnie, tworząc tam sanktuarium męczennika. W roku 998 św. Wojciech został kanonizowany i stał się pierwszym patronem Polski.

W roku 1000 do jego grobu pielgrzymował cesarz niemiecki Otton III. Po wizycie tej utworzono arcybiskupstwo gnieźnieńskie.

Kult św. Wojciecha nasilił się w XII wieku i wówczas to ufundowano te sławne Drzwi Gnieźnieńskie. Jednak bezpośrednio, ich powstanie wiąże się z rokiem 1038, kiedy to czeski książę Brzetysław najechał na Gniezno, wywożąc relikwie św. Wojciecha do Pragi. Po latach okazało się, że wywiezione relikwie nie stanowiły całości, znajdujących się w katedrze gnieźnieńskiej – ale to już zupełnie inna, długa historia.

Była to ogromna strata dla Polski a znaczenie tego męczennika było tak wielkie, że uczczono historię św. Wojciecha po 150 latach, w tej wspaniałej płaskorzeźbie.

Św. Wojciech Biskup i Męczennik jest jednym z trzech głównych patronów Polski, obok św. Stanisława Biskupa i Męczennika oraz Najświętszej Maryi Panny, Królowej Polski. Przez katolików jest uznawany również za patrona Czech, Prus, czasem także Węgier.

Drzwi Gnieźnieńskie umieszczone są w portalu gotyckim zachodniego przęsła południowej nawy archikatedry gnieźnieńskiej. Bezspornie są klejnotem Pierwszej Stolicy Polski i jednym z najcenniejszych zabytków europejskiego rzemiosła ludwisarskiego, który ciągle budzi podziw i skłania do zadumy nad minionym czasem.

Kilka kwater z Drzwi Gnieźnieńskich:

Nadanie św. Wojciechowi godności biskupa praskiego przez Ottona III

Wypędzenie diabła z opętanego

Chrzest Prusów

Śmierć św. Wojciecha

Wykupienie zwłok przez Bolesława Chrobrego

Złożenie zwłok w Katedrze Gnieźnieńskiej

Antaba i fragment bordiury